Przejdź do zawartości

Maczużnik bojowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maczużnik bojowy
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

Sordariomycetes

Rząd

rozetkowce

Rodzina

maczużnikowate

Rodzaj

maczużnik

Gatunek

maczużnik bojowy

Nazwa systematyczna
Cordyceps militaris (L.) Fr.
Observ. mycol. (Havniae) 2: 317 (cancellans) (1818)
Maczużnik bojowy rozwijający się na poczwarce

Maczużnik bojowy (Cordyceps militaris (L.) Fr.) – gatunek grzybów z rodziny maczużnikowatych (Cordycipitaceae)[1], pasożyt owadów.

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cordycipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Clavaria militaris. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1818 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Cordyceps[1].

Niektóre synonimy nazwy naukowej:

  • Clavaria granulosa Bull.
  • Clavaria militaris L.
  • Corynesphaera militaris (L.) Dumort.
  • Hypoxylon militare (L.) Mérat
  • Sphaeria militaris (L.) Ehrh.
  • Torrubia militaris (L.) Tul. & C. Tul.
  • Xylaria militaris (L.) Gray[2].

W opracowaniu Barbary Gumińskiej i Władysława Wojewody z 1985 r. gatunek ten opisany został pod polską nazwą maczużnik bojowy[3]. W późniejszych opracowaniach mykologicznych nazwa maczużnik dla rodzaju Cordyceps jednak nie pojawia się, zaś Wiesław Fałtynowicz w 2003 r. podaje nazwę maczużnik dla innego rodzaju grzybów – Sphinctrina[4].

Morfologia i tryb życia

[edytuj | edytuj kod]
Tryb życia

Infekuje larwy i poczwarki owadów żyjących pod ziemią. Grzybnia pasożyta rozrasta się wewnątrz ich ciała, powodując ich śmierć i mumifikację[5]. Następnie grzyb korzystając ze składników pokarmowych pobranych z martwego ciała owada tworzy pseudopodkładkę, w której tworzą się perytecja wytwarzające zarodniki płciowe (askospory). Tworzy także bezpłciowo zarodniki konidialne[6].

Podkładka

Maczugowata, zazwyczaj pojedyncza, rzadko rozwidlona, często z podłużną bruzdą, o długości 0,8–7 cm, szerokości 2–6 mm, pomarańczowa, powyżej wierzchołków perytecjów szorstka. Perytecja całkowicie pokrywają górną część podkładki. Są jajowate, o wymiarach 500–720 × 300–480 µm, o grubości ścianki 20 µm, wyrastają pod kątem prostym do powierzchni, z wyjątkiem wierzchołków. Osadzone są w miękkiej, luźnej, pseudoparenchymatycznej warstwie, która kurczy się podczas suszenia. Worki wąsko cylindryczne, 300–510 × 3,5–5 µm, z wierzchołkiem o grubości 3,5–5 µm. Askospory nitkowate, wieloprzegrodowe, rozpadające się na jednokomórkowe fragmenty o wymiarach 2–4,5 × 1–1,5 µm[6].

Hodowla

Anamorfa dobrze rośnie na podłożach hodowlanych, tworząc białą, filcowatą grzybnię, z bladym lub cytrynowożółtym rewersem. Konidiofory wyprostowane lub proste z rozgałęzieniami wertykalnymi składającymi się z kilku węzłów, z których każdy ma 1 lub 2 fialidy. Fialidy o długości 13–25 µm, szerokości 1–1,5 µm u podstawy, zwężające się na wierzchołku do szerokości 0,5–1 µm. Konidia w łańcuchach lub główkach; pierwszorzędowe konidia są długie, maczugowate 5–9 × 2–2,5 µm, czasami 1-przegrodowe, drugorzędowe konidia są półkuliste z lekko spiczastą podstawą, 2,5–3 × 2–2,5 µm. Tworzy także blastospory[6].

W 1932 Yakusiji i Kumazawa na podłożu ryżowym wyhodowali podkładki, a w 1936 r. Shanor na laboratoryjnie zakażonych poczwarkach ćmy, wyhodowali kolonię tworzącą dojrzałe perytecja wytwarzające żywotne askospory. Odkryli, że potrzebna jest temperatura poniżej 22 °C i duże natężenie światła. Potrzeby żywieniowe dla wzrostu saprotroficznego bez tworzenia podkładek nie są wysokie i sugerują, że maczużnik bojowy może rosnąć saprotroficznie w naturze, potrzebując owady tylko do tworzenia zarodników płciowych[6].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek spotykany w Ameryce Północnej i Południowej, Europie i Azji[7]. W Polsce po raz pierwszy jego stanowiska podawano w 1902 r.[8], później notowano go wielokrotnie, m.in. nowe stanowiska podano w 2010 r.[5] Jego aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[9]. Jest rzadki[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R– gatunek rzadki, który zapewne w najbliższej przyszłości przesunie się do kategorii zagrożonych wymarciem, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[10].

Występuje w świetlistych lasach i na ich obrzeżach, pasożytując na larwach i poczwarkach owadów, głównie ciem (Lepidoptera)[3], donoszono również o poczwarkach chrząszczy (Coleoptera) i niektórych błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Uczonym Latge i Vey udało się doświadczalnie konidiami maczużnika bojowego zainfekować jedwabnika morwowego (Bombyx mori)[6].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Z owocników wyizolowano substancję polisacharydową nazwaną kordycepiną. Wykazano, że ekstrakt z grzyba hamował różnicowanie adipocytów poprzez aktywację receptorów AhR[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2015-03-30] (ang.).
  3. a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  4. Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
  5. a b Maciej Stanisław Wilga, Nowe stanowiska maczużnika bojowego Cordyceps militaris (l) Link w Gdańsku i jego okolicach, „Przegląd Przyrodniczy”, 21 (4), 2010, s. 11–15 [dostęp 2023-02-02] (ang.).
  6. a b c d e B.L.K. Brady, Cordyceps militaris. CMI Descriptions of Pathogenic Fungi and Bacteria, Mycobank, 1979, s. 605 [dostęp 2023-02-02] (ang.).
  7. Występowanie Cordyceps militaris na świecie (mapa) [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
  8. Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4.
  9. Aktualne stanowiska Cordyceps militaris w Polsce [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
  10. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  11. T. Shimada i inni, Suppression of adipocyte differentiation by Cordyceps militaris through activation of the aryl hydrocarbon receptor, „Am J Physiol Endocrinol Metab”, 2008, DOI10.1152/ajpendo.90373.2008, PMID18664595.